STAMPANDO GRECO A VENEZIA
Abstract
La posizione coloniale di Venezia nel Mediterraneo orientale e la creazione
già nel 1498 della Confraternita (greca) di San Nicolò a Venezia, nonché il posto di
prim’ordine che allora la Serenissima deteneva nel campo della stampa sono i fattori che
determinarono la fondazione e la prosperità nella città lagunare delle tipografie di libri greci.
La produzione dei secoli XV e XVI è caratterizzata dal libro umanistico, il quale però diede
molto presto il posto al libro scolastico-ecclesiastico. Ma la vera espansione della produzione
libraria greca si verificò verso la fine del secolo XVII, quando le tipografie passarono nelle
mani di grossi mercanti di commercio generale. Sebbene il libro di Venezia non risentisse
della nuova era dell’Illuminismo, dato il carattere piuttosto conservatore esistente in città, è
tuttavia incontestabile che la cultura neoellenica deve gran parte della sua sopravvivenza e
rinascita alle tipografie greche di Venezia.
References
commerce de livres entre Venise et la Méditerranée orientale au XVIIIe siècle, «Studi
Veneziani» 13 (1971), 587-621.
Follieri, Enrica (1969), Su alcuni libri stampati a Venezia nella prima metà del
Cinquecento, in Contributi alla storia del libro italiano. Miscellanea in onore di Lamberto
Donati, Firenze: Olschki, 119-126.
Follieri, Enrica (1977), Il libro greco per i greci nelle imprese editoriali romane e
veneziane della prima metà del Cinquecento, in Venezia centro di mediazione tra Oriente e
Occidente (secoli XV-XVI), a cura di H.G. Beck, M. Manussacas, A. Pertusi, Firenze: Olschki,
483-508.
Ηλιού, Φίλιππος (1975a), Βιβλία με συνδρομητές. Ι. Τα χρόνια του Διαφωτισμού
(1749-1821), «Ο Ερανιστής» 12, 101-179.
Ηλιού, Φίλιππος (1975b), Σημειώσεις για τα τραβήγματα των ελληνικών βιβλίων τον
16ο αιώνα, «Ελληνικά» 28, 102-149.
Infelise, Mario (2016), (a cura di), Aldo Manuzio. La costruzione del mito, Padova:
Marsilio.
214
Κακλαμάνης, Στέφανος (1990), Τρεις πρώτες εκδόσεις (1548-1549) από το
τυπογραφείο του Βασιλείου Βάρελη και ο Μητροφάνης Καισαρείας, «Θησαυρίσματα» 29, 218-
252.
Κόκκωνας, Γιάννης (2008), Τα δειγματολόγια των ελληνικών τυπογραφείων της
Βενετίας (1800, 1812), «Τεκμήριον» 8, 9-68.
Layton, Evro (1979), The first Printed Greek Book, «Journal of the Hellenic
Diaspora» 5, 63-79.
Layton, Evro (1994), The Sixteenth Century Greek Book in Italy: Printers and
Publishers for the Greek World, Venezia: Istituto ellenico di studi bizantini e postbizantini.
Maltezou, Chryssa (2001) (a cura di), La stampa e l’illustrazione del libro greco a
Venezia tra il Settecento e l’ Ottocento, Venezia: Istituto ellenico di studi bizantini e
postbizantini.
Mavroidis, Fani (1973), Inquisitio patriarcale sopra un Orologio greco, 1524-1527,
«Bollettino della Badia Greca di Grottaferrata» 27, 43-53.
Μαυροειδή, Φανή (1975), Ειδήσεις για τα ελληνικά τυπογραφεία της Ιταλίας τον 16ο
αιώνα, «Δωδώνη» 4, 237-252.
Михаиловић, Георгије (1964), Српска библиографија XVIII века, Београд:
Народна Библиотека Србије.
Μπάνου, Χριστίνα (2001), Αι δε των χαλκογράφων αμαρτίαι. Πρόλογοι και
αφιερωματικά κείμενα σε ελληνικές εκδόσεις της Ιταλίας, 1476-1521, «Θησαυρίσματα» 31,
137-156.
Μπάνου, Χριστίνα (2008), Ο κατάλογος του τυπογραφείου του Francesco Andreola
1833, «Θησαυρίσματα» 38, 453-484.
Παπαδάκη, Ειρήνη (2007), Συνέταιροι κι έμποροι: Η οργάνωση μιας εταιρείας για την
έκδοση ελληνικών βιβλίων στα τέλη του 16ου αιώνα, «Θησαυρίσματα» 37, 193-249.
Παπαδάκη, Ειρήνη (2008), Ο αετός και οι κρίνοι: βιβλιακά αποθέματα και
τυπογραφικός εξοπλισμός του Ανδρέα Giuliani (Βενετία 1680), in Philanagnostes. Studi in
onore di Marino Zorzi, a cura di Ch. Maltezou, P. Schreiner e M. Losacco, Venezia: Istituto
Ellenico di Studi Bizantini e Postbizantini, 265-284.
Πλουμίδης, Γεώργιος (1969), Το βενετικόν τυπογραφείον του Δημητρίου και Πάνου
Θεοδοσίου, (1755-1824), Αθήναι.
Πλουμίδης, Γεώργιος (1970), Το βενετικό τυπογραφείο του Αγίου Γεωργίου (1850-
1882)«Ο Ερανιστής» 8, 169-185.
Ploumidis, Georgios (1971a), La stampa greca a Venezia nel secolo XVII, «Archivio
Veneto» 93, 29-39.
Ploumidis, Georgios (1971b), Tre tipografie di libri greci: Salicata, Saro e Bortoli,
«Ateneo Veneto» 9, 245-251.
Ploumidis, Georgios (1983), Le tipografie greche di Venezia, «Il Veltro», 27 (3-4
maggio-agosto 1983), 455-466.
Ploumidis, Georgios (1992), Il libro liturgico (-biblico) greco e slavo. Scelte
ecclesiastiche e tecnica editoriale, «Rivista di Bizantinistica» 2, 65-79.
Πλουμίδης, Γεώργιος (1996), Παρατηρήσεις στα εκκλησιαστικά βιβλία του 16ου
αιώνα, «Δωδώνη:Ιστορία και Αρχαιολογία» 25, 103-110.
Ploumidis, Georgios (2002a), La pubblicistica religiosa durante la turcocrazia, in
Storia religiosa della Grecia, a cura di L. Vaccaro. Milano: Centro Ambrosiano, 207-218.
Ploumidis, Georgios (2002b), Le tipografie greche di Venezia, in I Greci a Venezia.
A cura di M. F. Tiepolo ed E. Tonetti, Venezia: Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti,
365-379.
215
Πλουμίδης, Γεώργιος (2005), Πρόταση για την κατηγοριοποίηση της εικονογράφησης
των λειτουργικών εκδόσεων Βενετίας, «Ηπειρωτικά Χρονικά» 39, 9-49.
Politis, Linos (1977), Venezia come centro della stampa e della diffusione della prima
letteratura neoellenica, in Venezia centro di mediazione tra Oriente e Occidente (secoli XV-
XVI), a cura di H.G. Beck, M. Manussacas, A. Pertusi, Firenze: Olschki, 443-482.
A. Raes (1964), Les livres liturgiques grecs publiés à Venise, in Mélanges Eugène
Tisserant, vol. III: Orient Chrétien (2), Città del Vaticano: Biblioteca Apostolica Vaticana,
209-222.
Σκλαβενίτης, Τριαντάφυλλος Ε. (1980-82), Βιβλιολογικά Α΄. Για την τυπογραφία
Θεοδοσίου. Αθησαύριστος κατάλογος του 1802, «Μνήμων» 8, 349-358.
Σκλαβενίτης, Τριαντάφυλλος Ε., Στάϊκος, Κωνσταντίνος Σπ. (2004), Το έντυπο
ελληνικό βιβλίο, 15ος-19ος αιώνας: πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Δελφοί, 16-20 Μαϊου 2001,
Αθήνα [su Venezia vedere gli articoli: Κ. Στάικος (carateristiche tipografiche), Evro Layton
(Andrea Kounadis e Nicolini da Sabbio), Silvia Curi Nicolardi (Melchiorre Sessa e Pietro di
Ravani), Χρ. Μπάνου (illustrazione del libro), Ειρ. Παπαδάκη (Manolis Glyzounios), Γιάννης
Κοκκώνης (il trattato: Regole et ordeni, Padova 1634), Τρ. Σκλαβενίτης (il libro liturgico),
Caterina Carpinato (lessici bilingui), Letterio Augliera (periodici a Venezia), Πηνελόπη Στάθη
(Karamanlidika), Στέση Αθήνη (traduzioni)].
Τσιόδουλος, Στέφανος (2005), Σχόλια σε μια χάρτινη εικόνα του Βόρτολι, «Μνήμων»
27, 245-250.
Veloudis, Georg (1974), Das griechische Druck- und Verlaghaus «Glikis» in Venedig
(1670-1854): das griechische Buch zur Zeit der Turkenherrschaft, Wiesbaden: O.
Harrassowitz.
Βελουδής, Γεώργιος (1987), Το ελληνικό τυπογραφείο των Γλυκήδων στη Βενετία
(1670-1854): Συμβολή στη μελέτη του ελληνικού βιβλίου κατά την εποχή της
Τουρκοκρατίας, Αθήνα.
Vranoussis, Leandros (1977), Les impriméries vénitiennes et les premiers livres grecs,
in Venezia centro di mediazione tra Oriente e Occidente (secoli XV-XVI), a cura di H. G. Beck,
M. Manussacas, A. Pertusi, Firenze: Olschki, 509-519.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
a) Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
b) Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
c) Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access).
